Projekt o akronimie LIFEPOPWAT (oryginalna nazwa projektu: „Innovative technology based on constructed wetlands for treatment of pesticide contaminated waters” / polskie tłumaczenie: „Innowacyjna technologia oparta na zabudowanych mokradłach przeznaczonych do uzdatniania wody zanieczyszczonej pestycydami”) to europejska inicjatywa zrealizowana w ramach programu LIFE, która promuje nowatorską technologię oczyszczania wód zanieczyszczonych pestycydami, opierającą się na strefach reaktywnych zintegrowanych z systemem mokradeł Wetland+® i wykorzystującą mechanizm biodegradacji związków HCH.
Projekt obejmował wdrożenie systemu mokradłowego Wetland+® na dwóch obszarach pilotażowych zanieczyszczonych HCH: w czeskiej Gminie Hájek (prototyp P1) oraz w Jaworznie (prototyp P2), w celu wypracowania technologii możliwej w przyszłości do zastosowania w innych problematycznych obszarach Europy i na całym świecie. System Wetland+® jest dedykowany obszarom silnie zanieczyszczonym HCH, jednakże zakłada się, aby po przeskalowaniu był możliwy również do zastosowania na obszarach mniej zanieczyszczonych.
Na terenie naszego miasta w latach 2020-2022 podjęto starania, aby wykonać replikę instalacji powstałej w pierwszej kolejności w Czechach. System mokradłowy Wetland+® w Jaworznie powstał na terenie działek gminnych, w rejonie tzw. Pola K, w sąsiedztwie zakładów chemicznych. Instalacja obejmuje: zbiornik wyrównawczy (ZW), cztery zbiorniki sedymentacyjne (1.1, 1.2, 2.1, 2.2), cztery zbiorniki przepuszczalnej bariery reaktywnej (1.3, 1.4, 2.3, 2.4) i dwa zbiorniki biosorpcji (1.5, 2.5), moduł mokradła tlenowego (Z1) i mokradła infiltracyjnego (Z2) – poletek porośniętych roślinnością bagienno-łąkową oraz dwie studnie ujmujące odcieki zanieczyszczone HCH (W1, W2) (schemat prototypu P2 poniżej).
Zbiorniki sedymentacyjne, przepuszczalnej bariery reaktywnej (żelaza zerowartościowego) i biosorpcji tworzą moduły, w których zachodzą różnorodne fizykochemiczne i biologiczne procesy oczyszczania wód, tak by efektywnie oczyszczać je z różnego typu zanieczyszczeń. I tak:
• w module sedymentacji zachodzi proces usuwania grubszej zawiesiny z wody, która jest wpuszczana ze zbiornika wyrównawczego;
• w module ZVI (module żelaza zerowartościowego) zachodzą procesy redukcji zanieczyszczeń organicznych za pośrednictwem mikro żelaza reaktywnego (żelaza zerowartościowego);
• w module biosorpcji zachodzi wychwycenie i oczyszczenie wód z pozostałości zanieczyszczeń.
Po module biosorpcji woda kierowana jest do zbiorników mokradłowych, pełniących funkcję kolejnego stopnia oczyszczania wód, gdzie:
• w mokradle tlenowym Z1 zachodzą procesy utleniania zanieczyszczeń organicznych przy wykorzystaniu zdolności hydrofitów (roślinności bagiennej, brzegowej i dennej) do pobierania poprzez ich system korzeniowych związków organicznych i nieorganicznych (w tym zanieczyszczeń), ich akumulacji i biodegradacji w tkankach rośliny;
• w mokradle infiltracyjnym Z2 prowadzone są dalsze procesy fitoremediacji z wykorzystaniem różnych gatunków roślin.
W 2023 roku partnerzy projektu – przedstawiciele Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach we współpracy ze specjalistami z Technicznego Uniwersytetu w Libercu, prowadzili badania skuteczności działania prototypu P2 w Jaworznie.
Podczas badań mierzono i oceniano:
• sezonowe wahania stężeń zanieczyszczeń wód doprowadzanych do instalacji ze studni W1 i W2;
• natężenie przepływu przez system i przepuszczalność systemu;
• parametry fizykochemiczne wody w każdym module;
• efektywność poszczególnych modułów w procesach oczyszczania wód;
• występowanie produktów rozkładu HCH i innych zanieczyszczeń organicznych.
Ostateczne wyniki eksploatacji instalacji wykazały, że skuteczność usuwania HCH i trwałych zanieczyszczeń organicznych (tj. POP – ang. Persistant Organic Pollution) jest wysoka. Proces usuwania odbywa się głównie w module ZVI (module żelaza zerowartościowego). Efektywność usuwania sumy HCH w module ZVI (module żelaza zerowartościowego) wynosi do 91%.
W ramach projektu stworzono także bazę danych gromadzącą wyniki badań wód powierzchniowych, podziemnych, gleby i ziemi, przeprowadzonych w dolinie potoku Wąwolnica w Jaworznie.
Projekt o akronimie LIFEPOPWAT miał charakter międzynarodowy. Był realizowany przez Gminę Jaworzno we współpracy z Uniwersytetem Technicznym w Libercu (pełniącym funkcję koordynatora projektu), Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach, Uniwersytetem Aarhus z Danii, francuską firmą SERPOL oraz czeskimi firmami: PhotonWater Technology i DIAMO.
Projekt realizowano w okresie: styczeń 2020 r. – grudzień 2023 r.
LIFEPOPWAT podlegał dofinansowaniu ze środków Unii Europejskiej z Programu LIFE (LIFE18 ENV/CZ/000374), Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz czeskiego Ministerstwa Środowiska. Całkowity budżet projektu został zaplanowany na poziomie 3,16 mln €, przy czym wkład Unii Europejskiej został przyznany do kwoty 1,72 mln €.
Ostateczny budżet Jaworzna w projekcie to niecałe 287 487 €, w tym dofinansowanie UE na poziomie 156 423 €, dofinansowanie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) – 99 343 €, wkład miasta – 31 721 €.
Główna strona internetowa projektu znajduje się pod adresem: https://cxi.tul.cz/lifepopwat/home
