Pamięć Jana Martyniaka, jaworznickiego patrioty walczącego o wolność obywateli i niepodległość Rzeczypospolitej, została uhonorowana nowym pomnikiem. W piątek – 21 października 2022 r. – przy ul. Ławczanej, w miejscu, w którym 10 czerwca 1943 r. „Janek” został zastrzelony przez funkcjonariuszy niemieckiego Gestapo, odbyło się uroczyste odsłonięcie obelisku poświęconego pamięci młodego bohatera z Dąbrowy Narodowej.
Pomnik został ufundowany przez Biuro Upamiętnienia Walk i Męczeństwa IPN oraz Miasto Jaworzno. Kwiaty pod pomnikiem złożyli m.in. w imieniu Prezydenta Miasta Jaworzna Pawła Silberta Pełnomocnik ds. Oświaty i Gospodarowania Nieruchomościami Tomasz Jewuła, Naczelnik Biura Upamiętnienia Walk i Męczeństwa IPN w Krakowie dr Maciej Korkuć, przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej oraz Muzeum Miasta Jaworzna. Po ceremonii przy pomniku, delegacja złożyła także kwiaty na grobie Jana Martyniaka na Cmentarzu Pechnickim.
***
Jan Martyniak urodził się w Jaworznie 1 stycznia 1923 roku w Dąbrowie Narodowej. Był synem Feliksa i Marii. Ukończył sześć klas szkoły ludowej oraz dwie klasy dokształcające. W 1935 roku został członkiem Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Przed wybuchem II wojny światowej pracował jako elektromonter.
Z początkiem 1941 roku został wprowadzony do jaworznickich struktur Gwardii Ludowej Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość, przez swojego brata Stanisława Martyniaka ps. „Malarz”, Józefa Mrożka ps.”Strug” i Kazimierza Bożka ps. ”Murarz”. W konspiracji występował pod pseudonimem „Janek” oraz „Brat Malarza”. Oprócz udziału w akcjach sabotażowych i dywersyjnych, pełnił funkcję łącznika pomiędzy Komendą Rejonową a oddziałami stacjonującymi w Dąbrowie Narodowej. Był także kolporterem prasy konspiracyjnej w Jaworznie.
Znane są tylko niektóre akcje, w których uczestniczył Jan Martyniak. W kwietniu 1941 r. wziął udział w operacji grupy wypadowej Gwardii Ludowej PPS-WRN na Urząd Gminy w Jeleniu. W jej wyniku udało się zdobyć maszynę do pisania, wykorzystywaną następnie do przygotowywania druków konspiracyjnych. Miesiąc później ta sama grupa zdobyła odbiornik radiowy. W grudniu 1942 r. Martyniak dowodził operacją rozbrojenia oddziału Werkschutzu, czyli uzbrojonej niemieckiej służby leśnej, pilnującej pomostu w Groboszycach. W jej wyniku udało się zdobyć trzy karabiny z zapasem amunicji. 10 lutego 1943 r. „Janek” w składzie grupy wypadowej wziął udział w akcji uwolnienia z niemieckiego obozu Auschwitz, Kazimierza Hałonia ps. „Kazimierz Wrona”.
10 czerwca 1943 r. Jan Martyniak, wraz ze swoim bratem Stanisławem (ps. „Malarz”) oraz Ludwikiem Kitą (ps. „Sęp Duży”), organizował ucieczkę jeńców angielskich z obozu na jaworznickich Chrustach (Arbeitskommando E-561). Datę i godzinę ucieczki oraz miejsce przecięcia drutów ogrodzenia obozowego ustalono z jeńcami podczas pracy w kopalni. Z obozu udało się ewakuować dwóch Anglików (jeden z nich został pojmany, drugiego udało się wywieźć do Krakowa). Podczas odwrotu grupa podzieliła się. W okolicy dzisiejszej ul. Ławczanej Jan Martyniak natknął się na patrol Gestapo, który prowadził w tym miejscu obserwację domu innego członka podziemia niepodległościowego. „Janek” zaczął uciekać i wówczas został zastrzelony przez Niemców. Pochowano go na cmentarzu Pechnickim.
Przy okazji warto zaznaczyć, że Gwardii Ludowej PPS-WRN nie wolno mylić ze sformowaną w 1942 r. komunistyczną Gwardią Ludową Polskiej Partii Robotniczej. Zbieżność nazw nie była przypadkowa i miała wprowadzać w błąd. Zasadnicza różnica pomiędzy organizacjami polega na tym, że głównym celem działalności Gwardii Ludowej PPS-WRN było pokonanie najeźdźców i dążenie do odzyskania niepodległości przez Polskę, natomiast Gwardia Ludowa PPR nie chciała niepodległej ojczyzny i dążyła do zupełnego podporządkowania Moskwie i uczynienia z Polski kolejnej republiki radzieckiej.
fot. Muzeum Miasta Jaworzna
