Od wielu lat Gmina podejmuje szereg działań związanych z neutralizacją i zabezpieczeniem terenów zdegradowanych po Zakładach Chemicznych Organika Azot w Dolinie Potoku Wąwolnica, które wraz z kilkoma innymi miejscami w Polsce znajdują się na liście szczególnie groźnych dla Bałtyku źródeł zanieczyszczeń przemysłowych. Zgodnie z założeniami wprowadzonej we wrześniu 2023 r. specustawy o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, to na Gminie spoczywa całkowita odpowiedzialność za usunięcie „biologicznych bomb”, które w Polsce oprócz Jaworzna znajdują się w Bydgoszczy, Tarnowskich Górach, Zgierzu i Tomaszowie Mazowieckim.
– Najważniejszym postulatem samorządu jest to, aby obciążenia finansowe związane z realizacją ustawy nie spadały na gminę. Ustawa nakłada na nas ogromną odpowiedzialność za działania mające na celu poprawę stanu środowiska na terenach zdegradowanych, mimo że to Skarb Państwa powinien odpowiadać za szkody spowodowane działalnością państwowych zakładów chemicznych Organika-Azot. Od początku prac nad ustawą postulujemy, aby środki na realizację jej zapisów pochodziły z funduszy zewnętrznych, a nie z budżetu gminy. Ponadto, brakuje wskazówek dotyczących utrzymania infrastruktury po zakończeniu działań. Szacuje się, że same koszty utrzymania oczyszczalni to około 2 miliony złotych rocznie – mówi Prezydent Miasta Jaworzna Paweł Silbert. – Ustawa otwiera możliwości pozyskiwania środków z różnych źródeł, takich jak Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Fundusz Spójności czy Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Jednak warto zaznaczyć, że obecnie prowadzone nabory, w tym ten w ramach Krajowego Planu Odbudowy, wiążą się z dodatkowym obciążeniem dla gminy w postaci VAT-u, który musielibyśmy pokryć z własnych środków. Sama kwota za podatek VAT to kilka milionów złotych. Pomimo licznych prób nie uzyskaliśmy wsparcia w zakresie jego refundacji, a tak właśnie powinno to prawidłowo przebiegać, by nie obciążać mieszkańców.
Podczas czwartkowej Sesji Rady Miejskiej, jaworzniccy radni zagłosowali za wprowadzeniem uchwały, która konieczna jest do złożenia wniosku o dofinansowanie zadania pn. „Poprawa stanu środowiska wielkoobszarowego terenu zdegradowanego po Zakładach Chemicznych Organika – Azot w Jaworznie” ze środków Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności w ramach inwestycji B3.2.1 Inwestycje w neutralizację ryzyka i rekultywację wielkoobszarowych terenów poprzemysłowych i Morza Bałtyckiego.
By miasto mogło przystąpić do składania wniosku konieczne było również sporządzenie dokumentacji aplikacyjnej dla określonych lokalizacji, w przypadku których występują znaczące problemy z obecnością substancji zanieczyszczających lub niebezpiecznych na dużym obszarze, którą na zlecenie Gminy wykonał dr Wojciech Irmiński z firmy Geo-Logik.
Działania ws. Doliny Potoku Wąwolnica
Przedstawiciele Gminy są w stałym kontakcie z Ministerstwem Klimatu i Środowiska. Dzięki zaangażowaniu i determinacji pięciu miast, które mierzą się z problemami „ekologicznej bomby”, w Ministerstwie Klimatu i Środowiska został powołany Zespół do spraw wielkoobszarowych terenów zdegradowanych.
– Już w grudniu 2020 roku skierowaliśmy pismo do Ministerstwa Środowiska z prośbą o uwzględnienie problemu odpadów po zakładach Chemicznych „Organika Azot” w Krajowym Planie Odbudowy. W 2021 roku otrzymaliśmy informację, że ministerstwo pracuje nad projektem ustawy, a w listopadzie pojawiła się jej pierwsza wersja. Od tamtej pory regularnie współpracowaliśmy z innymi gminami, których dotyczy ustawa, i przekazywaliśmy nasze postulaty oraz uwagi do ministerstwa – dodaje Prezydent Paweł Silbert.
Na przestrzeni lat wielokrotnie przeprowadzone były również kontrole działań związanych z działaniami administracji publicznej dot. usuwania historycznych zanieczyszczeń powierzchni ziemi – jak np. kontrola Najwyższej Izby Kontroli w 2018 roku, która pozytywnie oceniła realizację przez Prezydenta w latach 2014-2018 obowiązków związanych z identyfikacją historycznych zanieczyszczeń ziemi i potencjalnych historycznych zanieczyszczeń ziemi oraz prowadzeniem ich rejestru i wykazu.
Na przestrzeni lat Gmina we współpracy z kolejnymi rządami, oraz instytucjami zewnętrznymi, w tym w partnerstwie międzynarodowym była uczestnikiem programów badawczych – FOKS (2008-2012), AMIIGA (2016 – 2019) oraz LIFEPOPWAT (2020 do 2023).
