W sobotę, 10 września 2022 r. przedstawiciele władz miasta, bliscy ofiar i mieszkańcy Jaworzna, a także obywatele Ukrainy, którzy uciekli z ogarniętego wojną kraju, oddali hołd więzionym i zamordowanym w komunistycznym Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie. W intencji ofiar odprawiona została Msza Święta w obrządku greckokatolickim, po czym odbyły się uroczystości upamiętniające 75. rocznicę Akcji „Wisła”.
W uroczystościach udział wzięli m.in. Prezydent Miasta Paweł Silbert wraz z Sekretarz Miasta Ewą Sidełko-Paleczny oraz przewodniczącym Rady Miejskiej Tadeuszem Kaczmarkiem, przedstawiciele placówek dyplomatycznych i województwa śląskiego, delegacja Związku Ukraińców w Polsce, byli więźniowie obozu, przedstawiciele społeczności żydowskiej i niemieckiej, młodzież.
– W rocznicę Akcji „ Wisła” oddaję cześć ofiarom tych nieludzkich czynów i pragnę serdecznie podziękować wszystkim osobom, których głębokie zaangażowanie tak znacząco przyczyniło się do zbliżenia naszych narodów – mówił podczas uroczystości prezydent Paweł Silbert. – Szczególnie w czasie, kiedy za naszą wschodnią granicą kolejny raz rozgrywa się wojenny dramat. Zaatakowana przez Rosję Ukraina broni się już prawie od 200 dni. Giną niewinni ludzie: dzieci, kobiety, osoby starsze. Polska stanęła na wysokości zadania udzielając pomocy narodowi ukraińskiemu, dając bezpieczny dom. Również w naszym mieście schronienie znaleźli obywatele Ukrainy, których domy zostały zniszczone w wyniku działań wojennych. Żywię nadzieję, że dobro jakim dzielimy się z tymi, którzy tej pomocy potrzebują, zwycięży i każdy z naszych gości będzie miał szansę powrotu do nowej rzeczywistości w swoim kraju. Nie zapominajmy, że konflikt zbrojny trwa nadal, pomimo tego, że media nie pokazują już tak często materiałów z linii frontu.
Podczas uroczystości Prezydent Paweł Silbert otrzymał podziękowanie od Burmistrza Mariupola Wadyma Bojczenko za przekazanie kilku jaworznickich autobusów, a także pomoc i wsparcie okazane społeczności ukraińskiej, która trafiła na skutek wojny do Jaworzna.
Po uroczystej Liturgii Świętej w intencji ofiar, przemówieniach i złożeniu kwiatów pod pomnikiem, uczestnicy uroczystości udali się do Młodzieżowego Domu Kultury na spektakl teatralny pt. „Dziewczęta obcinają warkocze” w wykonaniu Teatru „Powernennia” z Przemyśla. To dramatyczna opowieść o losach Ukrainek, które stają się żołnierzami podczas agresji Rosji na Ukrainę. W spektaklu gościnnie wystąpił zespół o nazwie „Majsternia Czołowiczoho Hurtowoho Spiwu” (Mistrzowski Warsztat Grupowego Śpiewu Męskiego) z Kijowa, wykonujący tradycyjne pieśni ukraińskie. Spektakl oparty jest na realnych wspomnieniach kobiet, biorących udział bezpośrednio w działaniach wojennych w Ukrainie od roku 2014 aż po 2022.
***
Na terenach leśnych, na południowy zachód od kopalni węgla „Jan Kanty”, pomiędzy Osiedlem Stałym a Podłężem istnieje miejsce pochówku więźniów Centralnego Obozu Pracy (COP) w Jaworznie, podległego w latach 1945-1956 Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego. Na pomniku widnieje napis: „Zdało się oczom głupich, że pomarli, a oni trwają w pokoju”. Zaś na trzech tablicach wypisano w językach polskim, ukraińskim i niemieckim napis: „Pamięci Polaków, Ukraińców, Niemców, tych wszystkich, którzy cierpieli tu niewinnie jako ofiary terroru komunistycznego, więzionych, zamordowanych, zmarłych w latach 1945-1956 w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie w hołdzie potomni”.
Odsłonięcie pomnika z udziałem prezydentów Polski Aleksandra Kwaśniewskiego i Ukrainy Leonida Kuczmy miało miejsce 23 maja 1998 roku.
Komunistyczny Centralny Obóz Pracy powstał w Jaworznie w lutym 1945r. w miejscu działającego podczas wojny niemieckiego podobozu KL Auschwitz – Neu Dachs. Drugi z etapów funkcjonowania COP rozpoczął się 5 maja 1947 roku. Nowym dostarczycielem siły roboczej stali się, oprócz Polaków, m.in. Ukraińcy i Łemkowie z terenów wschodniej Polski posądzani o współudział z nacjonalistyczną Ukraińską Powstańczą Armią (UPA).
Trzecim i ostatnim etapem funkcjonowania obozu było więzienie progresywne dla młodocianych. Według księgi zmarłych Centralnego Zarządu Zakładów Karnych, w COP w Jaworznie w latach 1945-1949 zmarło około 10 tysięcy osób.
Zwłoki ofiar początkowo chowano na cmentarzu w Jaworznie, później w pobliskich lasach. Las doskonale ukrywał masowe pochówki. Kontrowersyjna decyzja umożliwiała zaoszczędzenie miejsc na przepełniających się miejskich cmentarzach.
